Huyền thoại chế tạo vỏ đồng hồ Jean-Pierre Hagmann
Jean-Pierre Hagmann, ngoài 80 tuổi, là một nhân vật huyền thoại trong lĩnh vực chế tạo đồng hồ Thụy Sĩ. Vỏ đồng hồ của Hagmann được nhận biết bằng cách khắc tên viết tắt - “JHP” được khắc bên trong của nhiều vỏ đồng hồ của các nhà sản xuất uy tín, bao gồm Audemars Piguet, Jaeger-LeCoultre, Vacheron Constantin và Patek Philippe.
Bài viết và hình ảnh biên tập từ watchesbysjx
Được biết đến rộng rãi với tên viết tắt là “JHP”, chữ ký được tìm thấy bên trong vỏ đồng hồ của ông, ông Hagmann đã chế tạo vỏ đồng hồ cho hầu hết mọi thương hiệu đồng hồ có tầm ảnh hưởng ở Thụy Sĩ, đặc biệt nổi tiếng nhờ loạt vỏ đồng hồ có chức năng điểm chuông mà ông làm cho Patek Philippe. Danh sách những đơn vị đã “đặt" ông Hagmann làm vỏ còn có Audemars Piguet, Blancpain, những nhà sản xuất đã có cơ sở sở sản xuất riêng ngày nay.
Hành trình để lại dấu ấn cá nhân của ngài Jean-Pierre Hagmann
Sự nghiệp của ông Jean-Pierre Hagmann bắt đầu vào năm 1957, khi đó ông làm việc với tư cách là thực tập sinh tại công ty kim hoàn Ponti Gennari nằm tại Geneva (cơ sở cũ của công ty không còn tồn tại, hiện là Bảo tàng Patek Philippe). Sau đó, ông Jean-Pierre Hagmann tiếp tục học nghề trong vòng 4 năm tiếp theo. Đó là khoảng thời gian bình lặng đối với những người thợ kim hoàn “không có nhiều công việc” do nhu cầu về đồ trang sức nạm đá quý sụt giảm.
Sau đó, ông Hagmann tìm được việc làm tại Gay Freres, một công ty kim hoàn nổi tiếng với tư cách là nhân viên cấp dưới trong bộ phận chế tạo dây đeo đồng hồ. Ông Hagmann bắt đầu thực sự bước chân vào lĩnh vực chế tạo đồng hồ vào năm 1968 khi ông gia nhập nhà sản xuất vỏ đồng hồ Gustave Brera. Ở đó, ông học cách chế tạo vỏ máy, nghệ thuật là theo ông là cần tới cả hai thứ là “sự sáng tạo và độ chính xác”.
Một chiếc nhẫn JHP với thiết kế khác thường
Năm 1971, ông Hagmann chuyển sang làm việc cho Jean-Pierre Ecoffey, một nhà sản xuất dây đeo đồng hồ nổi tiếng J.-P. Ecoffey nhanh chóng mua lại nhà sản xuất vỏ đồng hồ Georges Croisier và giao cho ông Hagmann phụ trách bộ phận vỏ đồng hồ. Đến năm 1984, ông Hagmann đã có đủ kiến thức chuyên môn và mở xưởng sản xuất mang tên của mình.
Ông Hagmann đã thiết kế logo "JHP" nổi tiếng của mình gần bốn mươi năm trước, vào năm 1984
Theo Hagmann, “Rolex, Audemars Piguet, Longines, Jaeger-LeCoultre, Gerald Genta” chỉ là một vài trong số khách hàng của ông. Danh sách khách hàng cũng bao gồm những tên tuổi hàng đầu trong ngành chế tạo đồng hồ độc lập những năm 1990, từ Franck Muller đến Svend Andersen.
Trên thực tế, ông Hagmann không chỉ sản xuất vỏ cho chiếc đồng hồ đeo tay tourbillon đầu tiên, một sáng tạo đầu tiên của Franck Muller, mà ông còn thiết kế và sản xuất đồng hồ Cintree Curvex đầu tiên, thiết kế có vỏ tonneau hiện là dấu ấn của Franck Muller.
Đồng hồ tourbillon Franck Muller năm 1984, có thể là chiếc đồng hồ đeo tay tourbillon đầu tiên từ trước đến nay, với vỏ kiểu “Empire” do ngài Jean-Pierre Hagmann chế tạo
Vỏ Cintree Curvex đầu tiên được ông Hagmann sản xuất vào năm 1991 cho bộ máy đồng hồ có chức năng điểm chuông và lịch vạn niên
Theo ông Hagmann, 99% số vỏ ông sản xuất là vàng 18k hoặc bạch kim. Và ông cũng cho biết thêm vỏ bạch kim đòi hỏi nhiều công đoạn xử lý hơn so với vàng, thêm khoảng ¼ công đoạn và thời gian, còn vỏ đồng hồ bằng thép thường được sản xuất cho các dự án phục chế.
Vào thời đó, các thương hiệu đồng hồ có quy mô nhỏ hơn nhiều, điều này thúc đẩy ông Hagmann nuôi dưỡng mối quan hệ cá nhân với nhiều nhân viên trong các thương hiệu. Chẳng hạn, ông nhắc đến Madam Dimier, một nhà thiết kế tại Audemars Piguet, người đã tạo ra những chiếc vỏ đồng hồ thanh lịch, nữ tính vào những năm 1970. Và ông Hagmann nói rằng ông biết tên khoảng 100 nhân viên của Patek Philippe, thời mà hãng đồng hồ này có nhân sự khoảng 600 người, so với hơn 1400 hiện nay.
Trước tiên, các thương hiệu đồng hồ sẽ mang bản vẽ thiết kế đến xưởng của ông Hagmann, sau đó ông sẽ chuyển bản vẽ thành bản dựng vỏ. Ông Hagmann đã ví quá trình sản xuất vỏ máy giống như một trận đấu quần vợt, có rất nhiều vấn đề liên quan đến thiết kế và cấu tạo của vỏ máy.
Nguyên mẫu vỏ và dây đeo được sản xuất cho thương hiệu Audemars Piguet vào năm 1985
Một đoạn báo chí từ năm 1982 giải thích về đồng hồ đeo tay Audemars Piguet Philosophique với vỏ JHP
Theo ông Hagmann, phẩm chất quan trọng của một người thợ làm vỏ đồng hồ giỏi là hiểu được “tinh thần và tầm nhìn” của thương hiệu, để có thể “suy nghĩ như [khách hàng]”. Ông Hagmann nhìn thấy sự tương đồng trong âm nhạc cổ điển: nhà soạn nhạc viết nhạc, sau đó nhạc trưởng sẽ diễn giải.
Và giống như nhạc viết, vỏ đồng hồ hồi đó bắt đầu như những bản vẽ trên giấy, không có thiết bị điện tử hay máy tính. Ngay cả quá trình chế tạo vỏ cũng thường thủ công và tẻ nhạt, khi mà các máy CNC tự động vẫn chưa được ngành đồng hồ sử dụng.
Một kế hoạch vẽ tay từ năm 2013 để tái tạo vỏ đồng hồ bỏ túi Audemars Piguet cổ
Cần tính toán cẩn thận để đảm bảo chi phí sản xuất, bao gồm chi phí khấu hao của dụng cụ trong khi sản xuất.
Theo ông Hagmann, thông thường là các đơn đặt hàng từ 200 đến 400 chiếc vỏ, và tối thiểu là 50 chiếc. Nếu đó là một mẫu đồng hồ hoàn toàn mới, đơn hàng ban đầu sẽ nằm trong khoảng từ 50 đến 100 chiếc.
Ông Hagmann cho biết, một cách thức thường được áp dụng, và vẫn được ứng dụng cho tới ngày nay, là một mẫu đồng hồ cụ thể chỉ được sản xuất cho một phân loại khách hàng (là nam hoặc nữ) để thử nghiệm. Nếu mẫu đồng hồ được bán chạy, nhà sản xuất sẽ sao chép vỏ ở tỷ lệ nhỏ hơn dành cho nữ hoặc lớn hơn cho nam.
Xưởng sản xuất của ông Hagmann thực hiện toàn bộ quá trình chế tạo vỏ máy, từ thiết kế, thi công cho đến dập và hoàn thiện. Trong khi việc chế tạo vỏ trong quá khứ thường bị tách biệt, chia cho các thợ thủ công chuyên về các bước cụ thể của quy trình, thì ông Hagmann và xưởng sản xuất của ông là một trong số ít chế tạo vỏ đồng hồ tích hợp theo chiều dọc vào thời điểm đó.
Ông Jean-Pierre Hagmann tại nơi làm việc vào những năm 1980
Kỹ năng được đúc kết trong nhiều năm đã đưa Jean-Pierre Hagmann trở thành một trong những nhà sản xuất vỏ đồng hồ xuất sắc nhất. Ông cũng trở thành nhà sản xuất vỏ cho một số mẫu đồng hồ phức tạp và đắt tiền nhất từ trước đến nay. Ví như trường hợp của Star Calibre 2000, chiếc đồng hồ bỏ túi hoành tráng mà Patek Philippe đã giới thiệu vào đầu thiên niên kỷ.
Theo ông Hagmann, vỏ Star Calibre 2000 là một trong những chiếc vỏ phức tạp nhất mà ông từng chế tạo, trên thực tế là một trong những chiếc vỏ đồng hồ thách thức nhất từng được sản xuất ở Thụy Sĩ. Đáng chú ý, ông Hagmann cho biết vỏ của Star Calibre 2000 phức tạp hơn đáng kể so với Calibre 89 (ông được Patek Philippe yêu cầu làm việc đó nhưng đã từ chối do có nhiều đơn đặt hàng), mặc dù Calibre 89 là một chiếc đồng hồ phức tạp hơn.
Ông Hagmann nhớ lại khoảng thời gian cùng với Paul Buclin, một thợ đồng hồ bậc thầy tại Patek Philippe, cả hai cùng tinh chỉnh vỏ cho chiếc Star Calibre 2000. Ông Buclin là một thợ đồng hồ cực kỳ tài năng nhưng rất khiêm tốn. Ký ức của ông Hagmann về người thợ đồng hồ này là một “thiên tài người Pháp”, người đã đeo trên tay chiếc đồng hồ Citroen 2CV đến cuộc họp.
Trở ngại lớn trong việc chế tạo vỏ Star Calibre chính là kích thước. Thiết kế ban đầu của vỏ quá lớn, nên do đó, vỏ sẽ quá nặng, như vậy không hề phù hợp với các cơ chế tạo ra âm thanh. Giải pháp được đưa ra là phần nắp mở ở hai mặt của vỏ đồng hồ.
Ông Hagman cho biết ông đã giao 26 vỏ Star Calibre 2000 cho Patek Philippe sau sáu tuần làm việc. Và chỉ có 1 chiếc quay lại với ông để tiếp tục chỉnh lý, như vậy là quá đủ để tự hào.
Không dừng lại ở Star Calibre 2000, thực tế, ông Jean-Pierre Hagmann còn tham gia sản xuất rất nhiều vỏ đồng hồ điểm chuông của Patek Philippe, bao gồm các mã hiệu 3974, 3979 và 5029.
Vỏ đồng hồ của ông Hagmann nổi tiếng đến mức những chiếc Patek Philippe điểm chuông có ký hiệu “JHP” được tách riêng hoặc mô tả cụ thể trong các danh mục đấu giá, vì một số nhà sưu tập thấy chúng hấp dẫn hơn. Ông Hagmann đã sản xuất tổng cộng khoảng 1500 chiếc vỏ đồng hồ điểm chuông, trong đó khoảng một phần ba thuộc về Patek Philippe.
Vậy bí mật ở đây là gì?
Ông Hagmann cho biết “không có quy tắc cụ thể nào”. Cấu trúc vỏ cho đồng hồ điểm chuông tương tự như chế tạo một chiếc đàn violin hoặc guitar - âm thanh tạo ra có thể rất khác so với những gì được hình dung. Và vấn đề phức tạp hơn là trong thực tế, đồng hồ đeo tay có chức năng điểm chuông có xu hướng khác nhau về hình dạng và kích thước, đòi hỏi nhiều lần thử và sai để hoàn thiện âm thanh.
Tuy nhiên, ông Hagmann vẫn đưa ra một số hướng dẫn cơ bản. Đầu tiên, vỏ nhỏ hơn và nhẹ hơn tạo ra âm thanh tốt hơn, trong đó ưu tiên lựa chọn vàng hơn bạch kim vốn đặc hơn. Đặc biệt, với ông Hagmann, vàng hồng là lựa chọn tốt nhất cho đồng hồ có chức năng điểm chuông bởi thành phần trong vật liệu khiến nó cứng cáp hơn các hợp kim vàng khác.
Ông Hagmann cũng cho biết thêm rằng độ ổn định của bộ máy cũng rất quan trọng.
Cụ thể hơn, ông Hagmann còn cho biết vỏ đồng hồ điểm chuông không được dày quá 0,5mm ở mỗi bên của bộ máy. Và ông cũng tiết lộ rằng, phần kính sapphire phải là là kiểu “bomé”, hoặc hình vòm.
Ông Hagmann đã chế tạo vỏ cho chiếc Patek Philippe ref. 3974. Hình ảnh được chụp bởi Gia Bảo
Danh tiếng của ông Hagmann với tư cách là người chế tạo ra những chiếc vỏ đồng hồ điểm chuông tốt nhất không chỉ đến từ chất lượng của chúng mà còn đến từ những đổi mới mà ông tiên phong áp dụng. Ông đã phát minh ra nhiều cái mang tính cách mạng vào thời điểm đó, nhưng vì nhiều phát minh của ông không được cấp bằng sáng chế nên ngày nay “mọi người đều sao chép” - theo cách ông Hagmann chia sẻ.
Một vỏ đồng hồ Patek Philippe ref. 5029 điểm chuông có chữ ký JHP
Một trong những bước phát triển quan trọng của ông là rãnh lõm vào bên trong vỏ đồng hồ dành cho thanh gạt (chức năng điểm chuông) mà hiện nay đã được nhiều thương hiệu áp dụng. Chi tiết này ban đầu được phát triển cho thương hiệu Patek Philippe, và giờ thì hãng đã tự sản xuất vỏ đồng hồ của riêng mình với tính năng tương tự.
Theo ông Hagmann, trong quá khứ, thanh gạt được cố định ở bên trong bằng vít, lộ ra ngoài vỏ, do đó đôi khi sẽ không ổn định, bị lệch.
Bản phác thảo của ông Hagmann về thanh gạt chức năng điểm chuông trên vỏ đồng hồ
Giải pháp của ông, bây giờ có vẻ cơ bản nhưng là một bước đột phá lớn vào thời điểm đó, ông thêm vào một rãnh trượt cho thanh gạt, vừa để đảm bảo vị trí, vừa cố định quãng đường trượt.
Mặc dù danh tiếng của ông Jean-Pierre Hagmann gắn liền với vỏ đồng hồ điểm chuông (đồng hồ đeo tay), nhưng với ông, thách thức nhất phải là chế tạo vỏ đồng hồ bỏ túi, đặc biệt là dự án vỏ savonette có nắp bật-mở, còn được gọi là vỏ “hunter-case”.
Savonette có nghĩa là “bánh xà phòng nhỏ”, cái tên bắt nguồn từ thực tế là những chiếc đồng hồ bỏ túi như vậy trông giống như một bánh xà phòng thông dụng.
Trước đây, việc chế tạo vỏ đồng hồ bỏ túi phức tạp đến mức mỗi bộ phận của vỏ, từ móc cài (bow) cho đến núm vặn (crown), đều phải do một chuyên gia chế tạo. Như vậy là cần có 5 chuyên gia khác nhau để hoàn thiện một chiếc vỏ đồng hồ bỏ túi.
Yếu tố thách thức nhất trong quá trình chế tạo vỏ đồng hồ bỏ túi savonette là phần nắp lò xo và bản lề. Trên thực tế, ông Hagmann cho biết thêm rằng cấu tạo của lò xo và cơ cấu khóa trên nắp trước đây cần chuyên môn riêng biệt, bạn cần thật sự thành thạo.
Phần nắp savonette lý tưởng sẽ mở nhẹ nhàng ở góc 82 độ. Và nắp savonette phải đóng-mở chắc chắn nhưng không dùng lực quá mạnh. Riêng việc điều chỉnh độ căng của nắp có thể mất tới hai giờ.
Ông nhớ rằng thương hiệu Patek Philippe đặc biệt yêu cầu cao trong việc chế tạo vỏ đồng hồ bỏ túi, đưa cho ông những hướng dẫn cụ thể rằng cơ chế nắp phải thanh lịch, mịn và mượt mà.
Với ông Hagmann, việc chế tạo đồng hồ bỏ túi quá quan trọng vì nhờ vào điều đó, ông mới trở thành một trong những tên tuổi vĩ đại của ngành. Ông kể về Breguet, Vacheron Constantin và thậm chí cả nhà sản xuất đồng hồ Đan Mạch, Urban Jurgensen, là những người đã chế tạo ra những chiếc vỏ đồng hồ đặc biệt chất lượng trong quá khứ. Còn công việc của ông đơn thuần chỉ là sự tiếp nối của nghề thủ công hàng thế kỷ này.
Hiện tại, người thợ đồng hồ hơn 80 tuổi, ông Jean-Pierre Hagmann vẫn miệt mài làm việc trong một xưởng chế tác có 3 người thợ thủ công tại Geneva. Ngày nay, việc chế tạo vỏ đồng hồ truyền thống (thủ công 100%) cho những chiếc đồng hồ cao cấp đã trở thành một nghệ thuật gần như bị thất truyền - mặc dù có một số vỏ đồng hồ tuyệt vời đang được sản xuất trên khắp Thụy Sĩ, nhưng chúng luôn được hoàn thiện thông qua sự kết hợp giữa thiết kế có sự hỗ trợ của máy tính và sản xuất có sự hỗ trợ của CNC.
Đó không phải là điều Hagmann theo đuổi. Ông đã khẳng định mình sẽ không chạm vào máy tính, mà chỉ thích sử dụng bút chì và giấy vẽ đồ thị để phác thảo và thiết kế từng bộ phận riêng lẻ, như cách ông đã làm với bộ vỏ của mẫu đồng hồ Chronomètre Contemporain II ra mắt năm 2022.
Chuyên môn và kỹ thuật của ông Jean-Pierre Hagmann là huyền thoại. Năm 2019, Jean-Pierre Hagmann chính thức hỗ trợ xưởng sản xuất chính của Akrivia và bắt đầu một hành trình trao đi kiến thức đáng trân trọng.
